Муҳимияти илм дар асри XXI: Зеҳни сунъӣ ва дурнамои нави рушди ҷомеа

Асри XXI замони инқилоби рақамӣ ва пешрафти бесобиқаи илму техника мебошад. Илм, ҳамчун таҳкурсии ҷомеаи муосир, дар ҳама соҳаҳо – аз тандурустӣ то идоракунии давлатӣ – нақши ҳалкунанда мебозад. Яке аз бузургтарин дастовардҳои илм дар даҳсолаҳои охир — зеҳни сунъӣ (Artificial Intelligence, AI) — ба як қувваи тағйирдиҳандаи ҷаҳонӣ мубаддал гаштааст.

Зеҳни сунъӣ: Дастоварди калидии илми муосир

Зеҳни сунъӣ маҷмӯи алгоритмҳо ва системаҳоест, ки қобилияти омӯзиш, таҳлил ва қабули қарорро дар асоси маълумоти калон ба роҳ мемонанд. Он дар барномаҳои рӯзмарра, аз ҷумла шинохти овоз, тарҷума, ташхиси бемориҳо ва ҳатто идоракунии равандҳои истеҳсолӣ васеъ истифода мешавад.

 Бар асоси гузориши UNESCO (2023):

• Дар ҷаҳон зиёда аз 120 кишвар стратегияи миллӣ барои AI қабул кардаанд.
• Хароҷоти ҷаҳонӣ ба зеҳни сунъӣ дар соли 2023 беш аз $154 миллиард-ро ташкил дод.
• Пешбинӣ мешавад, ки то соли 2030 зеҳни сунъӣ метавонад то $15.7 триллион ба иқтисодиёти ҷаҳонӣ саҳмгузор бошад.

Нақши илм ва зеҳни сунъӣ дар рушди давлатдорӣ ва иқтисоди миллӣ

1. Рақамисозии хизматрасониҳои давлатӣ

Бо воридсозии системаҳои зеҳни сунъӣ ба идоракунии давлатӣ метавон:

• раванди қабули қарорро суръат бахшид,
• шаффофият ва самаранокиро боло бурд,
• таъмини хизматрасонии босифат ба аҳолӣ ва муассисаҳоро таъмин кард.

Масалан, дар Қазоқистон ва Ӯзбекистон платформаҳои AI барои коркарди дархостҳои шаҳрвандон, таҳлили маълумоти иҷтимоӣ ва идоракунии шаҳрҳо татбиқ шудаанд.

2. Таҳаввул дар соҳаи маориф ва илм

AI дар соҳаи маориф бо роҳи:

• таҳлили инфиродии қобилияти донишҷӯ,
• фароҳам овардани маводи таълимии шахсисозишуда,
• таҳкими таҳқиқоти илмӣ тавассути таҳлили маълумоти калон истифода мешавад.

Таҳқиқоти McKinsey (2024) нишон медиҳад, ки AI метавонад самаранокии омӯзгоронро то 30% зиёд кунад.

3. Истифода дар тандурустӣ ва бехатарии ҷомеа

AI имкон медиҳад:

• бемориҳо дар марҳилаҳои аввал ташхис шаванд,
• мониторинги ҳолати саломатӣ онлайн сурат гирад,
• таҳлили хатари эпидемияҳо ва вокуниши саривақтӣ ба амал ояд.

 Дар замони пандемияи COVID-19, кишварҳои пешрафта бо ёрии AI паҳншавии вирусро пешгӯӣ ва самти захираҳоро муайян мекарданд.

Дурнамои Тоҷикистон дар ин самт

Тоҷикистон, чун ҷузъи фаъоли ҷомеаи ҷаҳонӣ, бояд истифодаи босамари зеҳни сунъиро ба ҳадафи рушди миллӣ равона созад.
Ҳоло дар кишвар:

• равандҳои рақамисозии хизматрасониҳои давлатӣ оғоз ёфтааст;
• барномаи давлатӣ оид ба рушди иқтисоди рақамӣ таҳия шуда истодааст;
• талош барои ҷалби мутахассисони ҷавон ва ташкили марказҳои IT дар шаҳрҳо ва минтақаҳо зиёд мешавад.

Бо ин вуҷуд, масъалаҳои кадрӣ, инфрасохтор ва сиёсатгузории мукаммал ҳамчун чолиш боқӣ мемонанд. Дар сурати ҷорӣ намудани барномаҳои омӯзишии AI дар донишгоҳҳо, ташкили марказҳои таҳқиқотӣ ва дастгирии соҳибкорони инноватсионӣ, Тоҷикистон метавонад ба як кишвари рақобатпазир дар соҳаи технология мубаддал гардад.

Хулоса

Зеҳни сунъӣ дигар як воситаи фаннӣ набуда, балки нерӯи стратегӣ барои рушди устувор, рақобатпазирӣ ва амнияти миллӣ мебошад.
Дар шароити ҷаҳони муосир, кишварҳое пирӯз хоҳанд шуд, ки ба илм, таҳқиқот ва технологияҳои навин, бахусус зеҳни сунъӣ, сармоягузорӣ ва таваҷҷуҳи хос зоҳир менамоянд. Барои Тоҷикистон низ вақти он расидааст, ки илмро ба меҳвари сиёсатҳои рушди миллӣ табдил диҳад ва насли навро барои ҷаҳони рақамӣ омода созад.

Фозил Бобозода Ашурмаҳмад,

Сардори шуъбаи ҳуқуқ, коргузорӣ ва назорати

Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон